موعود هادی

آیا آقای هاشمی رفسنجانی یک مفسر قرآن است!

مشهور است که «العدل وضع کل شیء موضعه» یعنی عدالت، آن است که هر چیزی در جای خودش قرار گیرد. و یا «العدل اعطاء کل ذی حق حقه» عدالت، آن است که حق هر صاحب حقی، داده شود.

تحلیل گفتمان، رویکردی میان رشته‌ای است که ریشه در زبان­شناسی دارد. و برای مطالعه گفتمان است که زبان را به عنوان شکلی از کارکرد اجتماعی بررسی می‌کند و بر نحوه بازتولید قدرت اجتماعی و سیاسی به وسیله متن و گفتگو تأکید می‌کند. این اصطلاح برای اولین بارتوسط «زلیک هریس» به‌کار رفته است. هدف عمده تحلیل گفتمان این است که تکنیک و روش جدیدی را در مطالعه متون، رسانه­ها، فرهنگ­ها، علوم، سیاست، اجتماع و مواردی مانند آن به ­دست آورد. رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی سیری تکوینی از ­تحلیل گفتمان در مطالعه­ های زبان­شناختی است­ که تحلیل­ گفتمان را به­ لحاظ نظری و روش­ شناختی از سطح توصیف متون به سطح تبیین ارتقا داده است و به لحاظ محدوده تحقیق نیز گستره ­آن را ازسطح بافت موقعیت فرد به سطح کلان یعنی، جامعه، تاریخ و ایدئولوژی وسعت بخشیده است. در تحلیل گفتمان انتقادی نقد ایدئولوژی و قدرت بیش از سایر انواع تحلیل گفتمان مورد توجه قرار دارد. ملای رومی در زمینه می گوید:

عدل چه بود؟ وضع اندر موضعش /#/ ظلم چه بود؟ وضع در ناموقعش (مثنوی معنوی، دفتر ششم)

حضرت امیرمؤمنان علیه‌السلام، با جامع نگری تمام، عدالت را صرفاً در قالب اخلاق انسانی خلاصه نکرده و آن را در همة شریان های حیات آدمی اعم از سیاست، فرهنگ، حقوق فردی و اجتماعی، اقتصاد و ... جاری می داند. امیرمؤمنان علی(ع)، معتقد است که همة مسائل و ابعاد انسانی، ارتباطی ارگانیک و حیاتی دارند و اگر هر جزئی از موضع و جایگاه خود خارج شود به همان نسبت، عدالت و اعتدال آسیب می بیند و ظلم جایگزین می شود.

با توجه به این مقدمه، در این پست درصدد هستیم یکی از موارد خارج شدن شیء از جایگاه خودش را بیان کنیم. که تا حدودی تحلیل گفتمان سیاست‌مداران و کسانی‌که در راس کارهای اجرایی قرار می‌گیرند را بهتر و بیشتر بشناسیم.

در ویکی‌پدیا یکی از نکاتی که در معرفی آقای هاشمی رفسنجانی نوشته‌اند این است: اکبر هاشمی بهرمانی (زاده 3شهریور 1313در رفسنجان – درگذشته 19دی 1395 در تهران) مشهور به علی اکبر هاشمی رفسنجانی روحانی، مفسر قرآن و سیاستمدار ایرانی ... و مفسربودن ایشان را به سایت اطلاع‌رسانی حوزه رفرنس داده اند. در سایت اطلاع‌رسانی حوزه هم با در معرفی این تفسیر با عنوان «تفسیر راهنما از آغاز تا کنون و تاریخ انتشار : 1388/7/18» نوشته‌اند:

نویسنده تفسیر راهنما: آیة الله اکبر هاشمی رفسنجانی و جمعی از محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن؛

هدف: تهیه معجم موضوعی قرآن؛ تعداد مجلدات: بیست جلد که تا سال 1380 دوازده مجلد آن به چاپ رسیده است. 

ناشر: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم

آغاز کار: 22 دفتر دویست برگی حاصل تلاش آیة الله آقای هاشمی رفسنجانی در زندان اوین از دی ماه 1354 تا پیروزی انقلاب اسلامی در 1357 است که به صورت سی هزار برداشت با هشت هزار عنوان پایه اولیه «تفسیر راهنما» را بنا نهاد. این دفترها در سال 1366 به دفتر تبلیغات اسلامی واگذار شد. برای تکمیل این کار مرکز فرهنگ و معارف قرآن تاسیس شد و محققان آن به کار پژوهش، تدوین و نگارش همت گماشتند.

محققان این مرکز در گروه‌های پنج نفره آن برداشت ها را بررسی و تکمیل کرده و در گروه های سه نفره به تصویب نهایی رساندند. از چاپ اولین مجلد آن در سال 1371 تا سال 1376 که چاپ دوم آن عرضه شد سبک ارائه برداشت ها تکامل یافت و کاستی های آن جبران شد تا آن که در سال 1378 و هم زمان با انتشار مجلد هشتم ترجمه آیات نیز به آن ضمیه شد.

حال سؤال این است که چه سهمی از این کتاب بیست جلدی از آقای رفسنجانی و چه سهمی از آن پژوهشگران است؟ جواب این سؤال را به معرفی کتاب بعدی مؤکول می‌کنیم.

اثر دیگر منتسب به ایشان کتاب فرهنگ قرآن (کلید راهیابی به موضوعات و مفاهیم قرآن کریم) است.

در سایت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی نوشته‌اند:

«فرهنگ قرآن» معجم معنایی معارف و مفاهیم قرآن کریم است که به شیوه‌‌ای نو و بی‌نظیر و به صورت الفبایی – موضوعی سامان یافته است. این کتاب حاوی هزاران موضوع قرآنی است که در بیش از 25 جلد تدوین می‌شود. این مجموعه که بزرگ‌ترین فرهنگ مفهومی موضوعات قرآنی است علاوه بر نقش اطلاع‌رسانی در زمینه معارف قرآن، خود نوعی تفسیر موضوعی به شمار می‌آید. جلد نخست آن که در اختیار کاربران قرار گرفته است حاوی مدخل آب تا آیین در بر دارنده بیش از 75 مدخل اصلی و هزاران مدخل فرعی می‌باشد. فرهنگ قرآن حاصل کار گروهی از قرآن پژوهان مرکز فرهنگ و معارف قرآن است طرح اولیه این اثر ارزشمند را آیت الله هاشمی رفسنجانی ارایه نموده اند.

http://www.maarefquran.com/Files/bookfarhang/farhangbooks.php

حال همان سؤال قبلی اینجا هم مطرح است که چه سهمی از این کتاب بیست و پنج جلدی از آقای رفسنجانی و چه سهمی از آن پژوهشگران است؟

در سایت تحلیلی خبری عصر ایران نوشته‌اند:

99 درصد مردم نمی دانند هاشمی مفسر قرآن است!

صفحه اینستاگرام آیت الله هاشمی رفسنجانی نوشت: اگر 99درصدمردم ایران آیت‌ا... هاشمی‌ را به عنوان یک سیاستمدار می‌شناسند همین تعداد ایشان را به عنوان یک مفسر قرآن نمی‌شناسند.

به گزارش ایران، در این مطلب که با عنوان ناگفته هایی از بایکوت قرآنی آیت الله منتشر شده است آمده است:

اگر 99 درصد مردم ایران آیت‌ا... هاشمی‌ را به عنوان یک سیاستمدار می‌شناسند همین تعداد ایشان را به عنوان یک مفسر قرآن نمی‌شناسند، جالب است خیلی ها که حتی در رسانه ملی کارهای قرآنی جذاب به مردم ارائه دادند مبنای کارشان برگرفته از اسلوب قرآن‌پژوهی و کتاب‌های ایشان بود، اما هرگز نامی از ایشان نبردند.

https://www.asriran.com/fa/news/457312/99

جواب آن دو سؤال این است که طبق اظهار نظر یکی از اعضای همان پژوهشگاه، سه جلد از معجم موضوعی از آقای رفسنجانی است و حدود 22 جلد آن از 60 محقق پژوهشگاه است!

این مطلب یکی از مصادیق اتم و اکمل قرار دادن شیء در غیر موضع خودش هست (یعنی ظلم) که این دو کتاب به نام ایشان معرفی می‌شود و در بعضی سایت‌ها او را در کنار سیاست‌مدار بودن، مفسر هم معرفی می‌کنند. لکن در واقع کارها و اشتغالات عملی، سیاسی و وسیع امثال ایشان به‌طور طبیعی، اجازه چنین کارهای علمی را نمی‌دهد. و اصلا مشکل اساسی امثال ایشان همین است که با نداشتن ذخیره قوی علمی، ورود به این عرصه‌ها پیدا می‌کنند و با نظرات نه چندان علمی خود جامعه را جهت‌دهی می‌کنند.

بنده به سهم خود تکلیف دیدم که یکی از پارادوکس‌هایی که در جامعه ایران و جهان مطرح می‌شود را حل کرده باشم. و آن پارادوکس و تناقض این است که: «چرا آقایانی که علم دارند در عمل بعضا چنین موضع گیری‌هایی می‌کنند؟ یا گاهی مقابل هم می‌ایستند؟» گرچه قبول داریم اختلاف علمی و نظری امری است موجه، اما اختلاف و تضاد در اینجاها، بین علم و عدم علم هست که قرآن فرمود: «هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمُون»(زمر، 9).

حال تو خود مفصل بخوان از این مجمل.