موعود هادی

نقش گردو در درمان التهاب و تورم روده اعور(آپاندیس)
در بخش انتهای روده کوچک و ابتدای روده بزرگ عضوی وجود دارد که حکما آن را روده اعور یا روده یک چشم نامیده اند. التهاب و تورم این عضو یکی از بیماریهای شایع در عصر حاضر است. به طوری که آمار نشان می دهد حدود شش درصد از افراد جامعه به التهاب و تورم این عضو (آپاندیسیت) مبتلایند. مقاله حاضر بیانگر آرای حکمای مکتب طب ایرانی درباره این موضوع است.
در ابتدا لازم است با اسامی روده های شش گانه در مکتب طب ایرانی آشنا شوید. در این مکتب پزشکی، روده ها را به دو دسته کلی، امعای علیا و امعای سفلی تقسیم کرده اند. امعای علیا شامل:
روده بوّاب یا اثنی عشر فوقانی که بلافاصله بعد از انتهای معده (باب المعده) شروع می شود.
روده صائم، این روده به خاطر آن که مدت زمانِ خالی ماندنش بیشتر از مدت زمانِ پر بودنش از غذاست، به این نام موسوم شده است.
روده دقیق یا روده لفایفی که پس از روده صائم قرار دارد، بخش نهایی امعای علیا را تشکیل می دهد، غذا در این روده بیش از سایر روده ها توقف دارد به دو دلیل:
جذب مائیت کشکاب معدی به کبد از طریق رگ هایی به نام ماساریقا.
پیشگیری از گرسنه شدن متواتر و نابه هنگام فرد.
روده های سفلی به این شرح اند:
روده اَعوَر که به معنی یک چشم است زیرا این روده فقط یک ورودی دارد و همین یک ورودی راه خروج مواد داخل شده نیز هست.
روده قولون که درازترین روده به شمار می رود و به خاطر ایجاد بیماری قولنج به این اسم موسوم شده است.
روده مستقیم که به روده اثنی عشری تحتانی مشهور است. این روده از یک طرف به انتهای روده قولون و از سوی دیگر   به ابتدای عضله شَرَج متصل است و بخش نهایی امعالی سفلی را تشکیل می دهد.
به عقیده حکما، حرارت غریزی یا همان انرژی حیاتی که وجودش موجب ادامه حیات هر جانداری است، در هر اندام و به خصوص در معده به کمک قوه هاضمه بر روی مواد خوراکی اثر گذارده و آنها را به ماده ای تبدیل می کند که به آن کیلوس یا کشکاب معدی می گویند. این کشکاب به مرور وارد روده ها شده و هر یک از روده های شش گانه، به مقتضای وظیفه ای که دارند بر آن چیزی می افزایند یا از آن چیزی می کاهند. به این ترتیب رفته رفته در شکل و قوام و ترکیبات کشکاب معدی تغییراتی حاصل می شود و در نهایت واجب الدفع می شود.
روده ها در یک عمل با هم اشتراک دارند و آن، راندن تفاله غذا و مواد خوراکی به خارج بدن است. از این وظیفه که بگذریم هر یک از آنها دارای وظایف ویژه ای هستند که برای آن خلق شده اند. از میان امعای شش گانه به شرح وظایف روده اعور می پردازم تا علت خلق این روده - که طی چند قرن اخیر که جهان پزشکی تغییر مسیر داد و این روده را یکی از خطاهای خلقت قلمداد کرد و جراحان هم به سرعت نسبت به اخراج آن اقدام عاجل مبذول می فرمودند – روشن شود.
نقش روده اعور در دستگاه گوارش
همان طور که می دانید دستگاه گوارش یکی از مهمترین ارگان های بدن است. شکم نیز محتوی اجزای این دستگاه است. روده ها، بخش حجیمی از دستگاه گوارش را به خود اختصاص می دهند که در این میان روده اعور بخش بسیار کوچک و تقریباً ناچیزی از این دستگاه حجیم است. همین اندام کوچک کاری بس بزرگ را در دستگاه گوارش انجام می دهد.
در جلد اول کتاب خلاصه الحکمه – که به کوشش دوست ارجمندم آقای اسماعیل ناظم تصحیح شده است – مرحوم حکیم محمد حسین عقیلی خراسانی در رابطه با این روده و خواص و وظایف آن چنین می نویسد:
«اول را اعور نامند: به فتح اول و سکون عین مهمله و فتح واو راء مهمله در آخر، یعنی «یک چشم»؛ به جهت آن که آن را یک منفذ بیش نیست برای مدخل و مخرج هر دو. ]این روده[، به منزله کیسه ای است که آن چه در آن وارد گردد، به طریق قهقری باز از همان مخرج مندفع گردد. و فایده اعوریت آن، آن است که: به مثابه خزانه باشد برای ثفل و بدین جهت محفوظ ماند از سُدّه و قولنج و نیز جهت آن که احتیاج به تبرّز و دفع قضاء حاجت هر وقت نشود. و نسبت این روده به روده های غلاظ دیگر، نسبت معده است به امعاء. و هضم در این روده زیاده از روده های دیگر است؛ جهت استفاده حرارت هاضمه از کبد و لهذا میل به طرف راست بیشتر دارد و به طرف پشت کمتر.
و هیچ رباطی به این مرتبط نیست و از این جهت متحرک و منتقل می باشد. و «فتق» بیشتر در این واقع می گردد و «کیس خصیه» در این فرود می آید.
و نیز فایده دیگر اعوریت آن، آن است تا به سبب لبث فضله در آن دیدان به هم رسد و فایده به هم رسیدن دیدان در آن دفع اکثر امراض عفنی است بدان – مانند تولید حشرات و هوام در هوا و زمین – تا آن که بدان ها دفع فضول و سمیت هوا گردد و به مردم اذیّت نرساند، ولیکن به شرط آن که کم و کوچک باشند و الّا کثرتِ عدد و بزرگی آن ها خود مرض است و باعث ایذای سایر اعضای مردم است. و لهذا کم کسی خواهد بود که روده او خالی از دیدان باشد و لیکن تا کم و کوچک است مرض نیست. و چون بسیار بزرگ شد، مرض باشد و از هر یک طرف، این متصل به دقیق است و طرف دیگر متصل به روده بعد از آن.»
توضیح یک اصطلاح
در مکتب طب ایرانی، «حرارت غریبه» به حرارتی گفته می شود که از فعالیت اجسام غریبه به وجود می آید. این اجسام غریبه که شاید معادل کلمه میکروارگانیزم های امروزین باشد، هنگامی که حرارت غریزی در اندامی یا دستگاهی از ارگان های بدن ضعیف شود یا نابود گردد (مانند موت عضو یا موت کامل)، زمینه فعالیت را مناسب می یابند و به فعالیت می پردازند. از آنجا که این فعالیت ها متضاد فعالیت های طبیعی بدن است اسباب ضرر به افعال طبیعی بدن می شوند و فرد را بیمار می کنند یا زمینه بیماری را فراهم می نمایند. بسیاری از مواقع این اجسام غریبه از طریق هوا و مواد خوردنی یا نوشیدنی سبب بروز عفونت شده و تب های عفونی یا بیماری های عفونی را بوجود می آورند. همه روزه بسیاری از این اجسام غریبه وارد بدن افراد می شوند ولی به سبب فعال بودن حرارت غریزی و قوت قوه مدبره بدنیه امکان فعالیت پیدا نمی کنند. تنها زمانی این اجسام فعال می شوند که نیروی دفاعی و مدیریتی بدن ضعیف شود یا بنا به دلایلی غفلت پیدا کند یا مزاج ضعیف شود و قادر به تأمین حرارت معتدل حیاتی اندام یا کل بدن نشود، در این صورت این اجسام یا سوء استفاده از وضعیت به وجود آمده، دست به کار شده و موجب تغییراتی در ارگان های بدن می شوند و بر ضعف مزاج یا ضعف عملکرد اندام ها می افزایند.
عملکرد روده اعور
روده اعور همان گونه که در کلام حکیم سید محمد حسین عقیلی خراسانی بیان شد، به منزله مکانی امن برای پاره ای عملیات مورد نیاز دستگاه گوارش است. این روده به واسطه آن که یک منفذ بیشتر ندارد، هرچه وارد آن می شود به ناچار باید از همان منفذ خارج شود. از طرفی این دخول و خروج فقط یک عمل ساده نیست بلکه هرچه وارد این روده می شود، تحت تأثیر عملکرد آن قرار می گیرد و تغییراتی در آن به وجود می آید. بخشی از عملکرد روده اعور، به عنوان عملیات پیشگیرانه از بیماری هایی همچون سُدَد و قولنج و بخش دیگری از عملیات روده اعور مربوط به تولید مواد مفید برای روده هاست.
حکما عقیده دارند که در روده اعور قوت هضم بسیار بیشتر از سایر روده هاست. این هضم قوی سبب می شود تا برخی از مواد مستعد تبدیل به دیدان شدن را تبدیل به دیدان کند و برای جلوگیری از عفونت به سایر بخش های روده به خصوص قولون بفرستد.
پس یکی از راه های صیانت از سلامتی روده ها و پیشگیری از عفونت یا زمینه پیدایش عفونت، سلامتی روده اعور است که اگر روده اعور به خوبی فعالیت کند، دستیابی به این هدف ممکن می شود.
علل نقص در عملکرد اعور
روده اعور مانند سایر اندام ها دچار عوارض ناشی از عملکرد سایر بخش های بدن می شود. یکی از اسباب اختلال در کارکرد روده اعور نوع کیلوس معدی است. چنانچه غذای مصرف شده متناسب مزاج یا قوه هاضمه فرد نباشد یا از نوع به وجود آورنده سده یعنی مسدد باشد و مصرف این نوع تغذیه تکرار شود، به مرور زمان در روده اعور ایجاد لخته های کوچک کرده و این لخته ها به مرور بزرگتر شده و در نهایت به انسداد دهانه روده اعور منتج می شوند. وقتی دهانه روده اعور بسته شود به علت این که مواد امکان خروج پیدا نمی کنند حرارت غریزی موجود در روده اعور هم اطفاء یافته یا بسیار ضعیف می شود. چنین شرایطی زمینه فعال شدن اجسام غریبه را مهیا می کند. وقتی اجسام غریبه امکان فعالیت یافتند به سرعت مواد لطیف را محترق کرده و با ایجاد ریاح و بخارات ردّی، اسباب عفونت و ورم روده اعور را فراهم می کنند. در صورتی که این وضع ادامه یابد به واسطه حرارت غریبه مرتب بخش لطیف مواد از بین رفته و خشکی بر موادی که سده را به وجود آورده اند غالب تر می شود. این امر سبب می شود منفذ روده اعور هرچه بیشتر بسته شود و مواد محتبس در روده اعور مستعد عفونت بیشتر و به تبع آن حجیم تر شوند. از جانب دیگر قوای اربعه (جاذبه، ماسکه، هاضمه و دافعه) نیروی خود را از دست می دهند و جدار روده اعور مستعد سوراخ شدن یا خرق (پاره شدن) می شود.
علل دیگر مختل کننده عملکرد اَعوَر
از علل دیگر پیدایش نقص در عملکرد روده اعور، ایجاد فشار از خارج بر روده اعور است. چنانچه تغییری در وضعیت روده ها به وجود آید یا به واسطه امری مانند غدد، بر دهانه روده اعور فشار وارد شود، همان حالات ناشی از سّده را به وجود می آورد.
گاهی در اثر ضربه یا سقطه ممکن است برای روده اعور مشکلی به وجود آید و سبب ضعف عملکرد آن شود. زیرا ضربه و سقطه موجب تنگ شدن مجاری غذارسان به اندام مصدوم شده و به مرور زمان باعث ضعف آن اندام می شود.
اثر گردو بر روده اعور
در میان مواد خوراکی، گردو جزو خوراکی های تقویت کننده روده اعور است. با توجه به این نکته که اکثر مشکلات روده اعور نتیجه ضعیف شدن ناگهانی یا تدریجی آن است، در بخش پیشگیری و درمان همواره باید تقویت روده اعور مدنظر باشد و چون در بسیاری از مواقع، مراحل اولیه بیماری های روده اعور بدون علامت مشخصی است، باید به فکر چاره ای بود که ما را از خطر بیماری های روده اعور حفظ کند. بسیاری از بیماری های شکمی که تحت عنوان بیماری های حاد شکمی قرار دارند، از لحاظ علامت با التهاب و تورم روده اعور مشترک اند. و همین امر سبب شده است تا بسیاری از بیماران به مرحله جراحی و گاهی فوت برسند.
تدابیر حفظ الصحی روده اعور با انتخاب غذای متناسب با دستگاه گوارش فرد شروع می شود. کسانی که می خواهند از درد بیماری های روده اعور در امان بمانند باید در انتخاب غذا دقت کنند. یک غذای مناسب دستگاه هاضمه، علایمی دارد که معمولاً بعد از مصرف آن مشخص می شود. غذای مناسب، غذایی است که بعد از خوردن آن فرد به حالاتی مانند خمودگی، بی حالی، نفخ و قراقر یعنی صدای شکم، یبوست و اسهال، خواب آلودگی و نظایر آن مبتلا نشود. باید بعد از صرف غذا در صورتی که غذا متناسب با قوه هاضمه و مزاج فرد باشد، در وی علایمی مانند نشاط و شادابی، انرژی و قدرت، دفع طبیعی و معتدل القوام، امید به زندگی و خوشحالی و نظایر آن بروز کند.
یکی از راه های تقویت روده اعور که هم به عنوان پیشگیری و هم به عنوان کاردرمانی برای افراد مفید است و بسیار هم کارایی دارد مصرف مربای گردو است.
مربای گردو: در تقویت و درمان روده اعور به وسیله مربای گردو لازم است تا هر فرد در طول ماه 5 روز مربای گردو میل کند. روش مصرف مربای گردو از این قرار است:
هر روز تا پنج روز صبح ناشتا ابتدا دندان ها را با مسواک تمیز کرده سپس با غرغره کردن حلق را پاک سازی می کنند. بعد از انجام این اعمال مقدار پنج عدد از گردوی پرورده در عسل یعنی مربای گردو را یکی یکی در دهان نهاده و به خوبی می جوند و فرو می برند.
دستور تهیه مربای گردو: مربای گردو را به دو روش تهیه می کنند. یک روش تهیه مربای گردو از چغاله گردو است یعنی وقتی که پوست سبز تشکیل شده است ولی پوست خشبی آن هنوز تشکیل نشده باشد و در روش دوم وقتی هر دو پوست گردو تشکیل شده باشند که در این صورت باید مغز گردو را از هر دو پوست جدا کرد.
چگونه گردو را برای مرباشدن آماده کنیم: ابتدا باید تلخی را از گردو گرفت برای این کار باید گردوها  را در ظرف حاوی آب نمک قرار داد و یک روز در میان آب نمک را تجدید کرد. تا زمانی که دیگر در هنگام چشیدن تلخی حس نشود. حال باید گردوها را با یک مشت جو در قدری آب و عسل به قدری جوشاند تا جوها پخته شوند. سپس گردوها را جدا کرده و در ظرفی بچینند و به قدری عسل روی آن بریزند که آن را بپوشاند. هر سه روز یک بار بررسی کنند چنانچه عسل از قوام افتاده باشد روی حرارت ملایم آن را به قوام آورند. باید مراقب باشند عسل به درجه جوش نرسد.
{محمد عبادیانی، درمانگر صفحه 19، سال هشتم، شماره 28 – 29، زمستان 89- بهار 90}
منابع:
1. خلاصه الحکمه
2. مخزن الادویه
3. اکسیر اعظم